Οι θάλασσες αποτελούσαν πάντοτε µεγάλη πρόκληση για τον άνθρωπο. Αυτήν τη φορά, η πρόκληση δεν είναι η εξερεύνηση ή η εκµετάλλευσή τους, αλλά η διασφάλιση της χρήσης τους: τούτο τον σκοπό υπηρετεί ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασµός, δηλαδή ο σχεδιασµός του χρόνου και του τόπου της άσκησης ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη θάλασσα, φιλοδοξία που, όπως οφείλει, βρίσκεται σήµερα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ελλάδας και πολλών ακόµη χωρών.
Κεντρικά θέµατα του βιβλίου είναι η έννοια και το περιεχόµενο του χωροταξικού σχεδιασµού, γενικά, και του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασµού και της ολοκληρωµένης διαχείρισης των ακτών, ειδικότερα. Εντούτοις, αυτό απαιτεί µια ευρύτερη κατανόηση του θαλάσσιου χώρου, της γεωγραφίας των ωκεανών και των θαλασσών, των χαρακτηριστικών των θαλάσσιων υδάτων, του θεσµικού πλαισίου που διέπει τις θάλασσες, και των προσπαθειών της ρύθµισής τους σε διεθνή, ευρωπαϊκή και ελληνική κλίµακα. Τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου αφιερώνονται στις θάλασσες του πλανήτη, εστιάζοντας κυρίως στις περιφερειακές θάλασσες της Ευρώπης –πάνω απ’ όλες στη Μεσόγειο– και στην Ελλάδα, ενώ ένα κεφάλαιο αφιερώνεται στο δίκαιο των θαλασσών και στις διεθνείς συνθήκες που επηρεάζουν τον θαλάσσιο χώρο, καθώς και στις συµβάσεις που αφορούν τις θαλάσσιες ζώνες, π.χ. την υφαλοκρηπίδα, τις αποκλειστικές οικονοµικές ζώνες, τις ζώνες προστασίας της αλιείας, αλλά και ζητήµατα σχετικά µε την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιµη ανάπτυξη.
Τη στιγµή που στο εθνικό µας δίκαιο ενσωµατώνεται η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασµό (Maritime Spatial Planning), είναι απαραίτητο να µελετηθεί σε βάθος η Ολοκληρωµένη Θαλάσσια Πολιτική της Ε.Ε., αλλά και όλες οι παράλληλες πολιτικές που την επηρέασαν. Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζεται η εξέλιξη των οδηγιών της Ε.Ε, καθώς και οι διεθνείς εµπειρίες ρύθµισης και προστασίας των ευρωπαϊκών θαλασσών µέσω διακρατικών συµβάσεων ή µέσω εθνικών πρωτοβουλιών χωρών που ανήκουν στην πρωτοπορία του αντικειµένου. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στη Μεσόγειο, ενώ ένα ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται στην Ελλάδα και στις προσπάθειες που σιγά-σιγά οδηγούν σε έναν συγκροτηµένο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασµό: παρουσιάζεται το σχετικό θεσµικό πλαίσιο, επισκοπούνται τα ειδικά χωροταξικά πλαίσια –έστω και αν κάποια στιγµή εγκαταλείφθηκαν ή έµειναν ανενεργά– που επηρεάζουν, άµεσα ή έµµεσα, τις θαλάσσιες περιφέρειες της χώρας, π.χ. για τις υδατοκαλλιέργειες, τον τουρισµό και τις παράκτιες ζώνες, τις εγκαταστάσεις ανανεώσιµων πηγών ενέργεια, και τα εγχειρήµατα που αφορούν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο• παράλληλα, εξετάζονται τα παραδείγµατα των θαλάσσιων πάρκων οικολογικής προστασίας, το πρόβληµα του αιγιαλού και της παραλίας, οι πρώτες διερευνητικές προσπάθειες θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασµού και οι αρµοδιότητες των κρατικών υπηρεσιών που τον αφορούν. Το βιβλίο κλείνει µε µια γενική σύνθεση και ένα περίγραµµα µιας πρώτης προσέγγισης του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασµού στην Ελλάδα, που θα µπορούσε να είναι λειτουργική και εφαρµόσιµη µέχρις ότου ρυθµισθούν τα δύσκολα προβλήµατα οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών, ιδίως στο Αιγαίο. Κρυφή επιθυµία του συγγραφέα είναι να µην αντιµετωπισθεί το βιβλίο ως αµιγώς τεχνοκρατικό. Η θάλασσα δεν είναι απλώς ένα αντικείµενο τεχνικό ή πατερναλιστικά οικολογικό. Είναι κτήµα της ανθρωπότητας, µέρος του υποσυνείδητου όλων µας, το υγρό στοιχείο που µας γέννησε.
Προλεγόμενα
Εισαγωγή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ο θαλάσσιος χώρος
Ο θαλάσσιος κόσμος
Χρήσεις και δραστηριότητες στον θαλάσσιο χώρο
Επίλογος
Πηγές
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Οι θάλασσες της Ευρώπης
Αρκτικός ωκεανός
ΒΑ Ατλαντικός ωκεανός
Βόρεια Θάλασσα
Βαλτική Θάλασσα
Εύξεινος Πόντος ή Μαύρη Θάλασσα
Μεσόγειος Θάλασσα
Οι ακτές της Ευρώπης
Επίλογος
Πηγές
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ελλάδα: Θαλάσσιος, νησιωτικός και παράκτιος χώρος
Ο περιφέρειες του θαλάσσιου και νησιωτικού χώρου
Θαλάσσιο περιβάλλον
Οικονομική δραστηριότητα στις περιφέρειες
Αλιεία – Υδατοκαλλιέργειες
Εξόρυξη υδρογονανθράκων – Αγωγοί μεταφοράς
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – Αιολική ενέργεια
Μεταφορές – Ναυτιλία – Διάδρομοι ναυσιπλοΐας
Λιμενικές εγκαταστάσεις
Δίκτυα
Νησιά και νησιωτικότητα
Παράκτια ζώνη
Ενάλιες αρχαιότητες
Πεδία βολής
Επίλογος
Πηγές
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Βασικές έννοιες χωροταξίας και διαχείριση παράκτιας ζώνης
Χωροταξία: Ορισμοί και περιεχόμενο
Βασικές παράμετροι του χωροταξικού σχεδιασμού
Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών
Επίλογος: Διαφορές και ομοιότητες χερσαίου και θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Θαλάσσια Χωροταξία
Βασικές έννοιες και ορισμοί
Γιατί χρειάζεται ο ΘΧΣ;
Πολεοδομία και θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός
Χαρακτηριστικά των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων
Το zoning των ωκεανών
Οικο-συστημική προσέγγιση
Διαδικασία σχεδιασμού
Διακυβέρνηση – Συμμετοχή – Εφαρμογή
Επίλογος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Διεθνές θεσμικό πλαίσιο και Διεθνείς Οργανισμοί
Θαλάσσια διακυβέρνηση και διεθνείς συμβάσεις
ΟΗΕ και Δίκαιο των Θαλασσών
Διάφορες διεθνείς συμβάσεις
Η Διάσκεψη του Ρίο και βιώσιμη ανάπτυξη
UNEP, Περιφερειακές Θάλασσες και Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης
Επίλογος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η Οδηγία για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό του 2014
Πολιτικές περί συνοχής, χωροταξίας, βιώσιμης ανάπτυξης και περιβάλλοντος μέχρι το 2005
Πολιτικές περί συνοχής, χωροταξίας, βιώσιμης ανάπτυξης και περιβάλλοντος μετά το 2005
Ευρωπαϊκή Ένωση και θαλάσσιος χώρος
Επίλογος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Η διεθνής εμπειρία ρύθμισης του θαλάσσιου χώρου
Συνεργασίες στις περιφερειακές θάλασσες της Ευρώπης
Μεσόγειος Θάλασσα
Η περιφέρεια του Δούναβη
Εθνικές εμπειρίες Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού
Επίλογος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ελλάδα και θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός
Θαλάσσια χωροταξία και νομοθετικές ρυθμίσεις
Θαλάσσια πάρκα προστασίας περιβάλλοντος
Ακτές
Θαλάσσια πολιτική και χωροταξία
Επίλογος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Σύνθεση και σύνοψη
Θαλάσσια χωροταξία
Ευρώπη και διεθνές περιβάλλον
Ελλάδα
Βιβλιογραφία
Ελληνική
Ξενόγλωσση
Ιστοσελίδες
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας
Νικ. Πλαστήρα 100, Βασιλικά Βουτών
70013, Ηράκλειο Κρήτης
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΘΗΝΑΣ
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας
Θουκυδίδου 4, Πλάκα
105 56, Aθήνα