Γεννήθηκε το 1943 στο Καβούσι Λασηθίου Κρήτης, από το δημοτικό σχολείο του οποίου και αποφοίτησε. Έκανε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας και το νυχτερινό Γυμνάσιο Αγίου Αρτεμίου Αθηνών απ' όπου και πήρε το απολυτήριό του. Σπούδασε στη Σχολή Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών για όλα τα έτη των σπουδών του. Όμως το ενδιαφέρον του στράφηκε από πολύ νωρίς στη θεωρητική φυσική την οποία και σπούδασε σε μεταπτυχιακό επίπεδο, αρχικά στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος» –με υποτροφία της Εθνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας- και αμέσως μετά (1971) στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Harvard με υποτροφία του πανεπιστημίου. Εν τούτοις -παρότι είχε περάσει με υψηλή διάκριση τις εξετάσεις του υποψήφιου διδάκτορα- απέτυχε να προσαρμοστεί στο πανεπιστημιακό περιβάλλον το οποίο τελικά εγκατέλειψε το 1973 αφήνοντας ανολοκλήρωτη τη διατριβή του. Αναζητώντας μια νέα σχέση με τη φυσική, έξω από το πανεπιστημιακό πλαίσιο αυτή τη φορά, αφιέρωσε τα επόμενα δέκα χρόνια της ζωής του (1973-1983) στη συγγραφή ενός βιβλίου κβαντομηχανικής αρχικά, κι ενός βιβλίου διαφορικών εξισώσεων λίγο αργότερα, κυρίως για να απαντήσει δικά του εκκρεμή ερωτήματα παρά να διδάξει κάποιους άλλους. Καλλιέργησε έτσι μια ενδοστρεφή παιδαγωγική που επικεντρώνεται πρωτίστως στην ατελή κατανόηση του αντικειμένου από τον ίδιο το δάσκαλο παρά στις δυσκολίες της πρόσληψής του από το φοιτητή.
Επιστρέφει σε πανεπιστημιακό περιβάλλον -και στην «ομαλή» ζωή- το 1983 όταν, μετά την έκδοση του πρώτου του βιβλίου, μια ομάδα ανθρώπων από το νεοσύστατο τότε Πανεπιστήμιο Κρήτης, με πρωτεργάτη τον Λευτέρη Οικονόμου, έκρινε ότι το τμήμα Φυσικής θα είχε κάτι να κερδίσει από την ανορθόδοξη εμπειρία του. Το πείραμα κρίθηκε μάλλον επιτυχές, και ως αποτέλεσμα αυτού συνεχίζει έκτοτε να διδάσκει στο Φυσικό τμήμα, εκ περιτροπής όλα σχεδόν τα βασικά του μαθήματα. Με έμφαση στην κβαντική θεωρία και τις διαφορικές εξισώσεις. Εν τούτοις η σχέση του με το Φυσικό τμήμα θα παραμείνει άτυπη, χωρίς συμβατικές δεσμεύσεις και οικονομικό περιεχόμενο, το οποίο του επιτρέπει την ανεκτίμητη πολυτέλεια να εκτελεί το διδακτικό του έργο ως μια απόλυτα εθελοντική επιλογή. Ενώ η οργανική του θέση όλα αυτά τα χρόνια είναι στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) όπου είχε μέχρι και το 2013 την ευθύνη της διεύθυνσης των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Σε αναγνώριση της διδακτικής προσφοράς του στο Φυσικό τμήμα, το Πανεπιστήμιο Κρήτης τον αναγόρευσε το 2002 σε επίτιμο διδάκτορά του, ενώ το έτος 2012 του απονεμήθηκε το εθνικό «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού» που επιδίδεται από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Σημαντικότερο από την άμεση διδασκαλία -ως προς την έκταση της επίδρασης που μπορεί να έχει- θεωρεί ο ίδιος το συγγραφικό του έργο. Το οποίο αριθμεί σήμερα εννέα συνολικά βιβλία στα πεδία της κβαντικής μηχανικής και των διαφορικών εξισώσεων. Βιβλία που ευτύχησαν να αγαπηθούν από τους αναγνώστες τους και λόγω αυτού να έχουν πλέον καθιερωθεί ως τα βασικά συγγράμματα στα τμήματα θετικών επιστημών και τις πολυτεχνικές σχολές της χώρας.
Στενά συνυφασμένο με τη διδασκαλία και τη συγγραφή θεωρεί και το έργο του στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Την προσπάθεια να δημιουργηθεί μια εστία ποιότητας για το επιστημονικό βιβλίο τόσο των θετικών όσο και των ανθρωπιστικών επιστημών. Ένας δημόσιος θεσμός που θα βασίζει τη λειτουργία του πρωτίστως στην κοινωνία των πολιτών προς την οποία απευθύνεται το έργο του και όχι στο κράτος. Για το ρόλο του σ' αυτή την προσπάθεια του απονεμήθηκε το 2009 το εκδοτικό βραβείο του περιοδικού «Διαβάζω». Τέλος, για όσους γνωρίζουν την προσωπική του στάση απέναντι στη σκοτεινή πλευρά του συστήματος των συγγραμμάτων -και τις προσπάθειες που κατέβαλε στο παρελθόν για τη μεταρρύθμισή του- η απειλούμενη σήμερα κατάρρευση του θεσμού έχει τη δική της αναδρομική σημασία. Τα τελευταία χρόνια το όνειρό του είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση και γι' αυτόν το σκοπό πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής του (πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης) όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράματος» είναι το προσωπικό του στοίχημα για τα επόμενα χρόνια.
Οι δάσκαλοι που είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση στην πνευματική του συγκρότηση είναι οι Στέλιος Βασιλάκης, καθηγητής φιλολογίας στο Γυμνάσιο Ιεραπέτρας, Γιάννης Ηλιόπουλος καθηγητής θεωρητικής φυσικής στην Ecole Normale Superieure, Θανάσης Κωστίκας πειραματικός φυσικός στον "Δημόκριτο" και Sidney Coleman καθηγητής θεωρητικής φυσικής στο Harvard. Αλλά επίσης η επαφή του μ' έναν μεγάλο λαϊκό πολιτισμό που ήταν ακόμα ακμαίος τα παιδικά του χρόνια.
Ενδεικτικά κείμενα και ομιλίες του
Α. Επιλεγμένες ομιλίες και κείμενα
1. Το φάντασμα της όπερας: Ο ρόλος της αρχής της αβεβαιότητας στο σύμπαν
2. Εξωγήϊνοι πολιτισμοί και το ερώτημα του Fermi: Where are they? – Πούν’ τους;
3. Η ηθική αξία της επιστήμης (ομιλία κατά την τελετή αποφοίτησης της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ιούλιος 2013)
4. Σε υπεράσπιση της επιστήμης (άρθρο σε αφιέρωμα στον Διαφωτισμό του περιοδικού Βήμα Ιδεών, 2.4.2010)
5. Έτος Γαλιλαίου, έτος Δαρβίνου: Σκέψεις με αφορμή μια διπλή επέτειο (άρθρο σε σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού
Βήμα Ιδεών, 4.12.2009)
6. Ανορθολογισμός και παραεπιστήμες στον σύγχρονο κόσμο: Μήπως ο Ρήγας είναι πάλι επίκαιρος;
7. Ένας φυσικός «μετράει» τα άστρα
8. Η κβαντομηχανική είναι εδώ: Προσδιορίζοντας τη σταθερά του Planck από καθημερινές παρατηρήσεις
9. Το σύμπαν για… αρχάριους: Μια βασική εισαγωγή στη νέα κοσμολογία
10. Πώς η αβεβαιότητα προάγει τη γνώση (συνέντευξη στην
Εφημερίδα των Συντακτών με θέμα την κβαντομηχανική και τις επιδράσεις της στη σημερινή εικόνα μας για τον κόσμο, Ιούνιος 2013)
11. Βιβλιοπαρουσίαση του «
Η κρίση στη φυσική και η δημοκρατία της Βαϊμάρης», Αθήνα, Βιβλιοπωλείο Ιανός.
Β. Ομιλίες και κείμενα με επιστημονικό ή εκπαιδευτικό περιεχόμενο
1. Τελικά παίζει ζάρια ο… θεός; Πειραματική διερεύνηση ενός… θεολογικού ερωτήματος!
2. Αναζητώντας το νόμο της κίνησης: Από τον Αριστοτέλη στον Heisenberg
3. Αυτός ο υπέροχος πραγματικός κόσμος «εκεί έξω» και πώς να τον φέρουμε στη σχολική τάξη
4. Η ανθρωπική αρχή: Οι φυσικοί νόμοι και το φαινόμενο της ζωής στο σύμπαν
5. Πόσο «παγκόσμια» είναι η γήινη ζωή; Δέκα ερωτήσεις και καμία… απάντηση
6. Ποιότητα στην πανεπιστημιακή διδασκαλία: Πραγματικά τη θέλουμε;
7. Διαφορικές εξισώσεις: Η γλώσσα της φύσης
8. Η κοινωνική στόχευση της διδασκαλίας των φυσικών επιστημών στη μέση εκπαίδευση. Επιθυμίες και πραγματικότητα.
9. Κβαντική σύμπλεξη: Η νέα θεμελιώδης έννοια της φυσικής
10. Πότε θα μας απασχολήσει η ουσία στην πανεπιστημιακή διδασκαλία; (συνέντευξη στη Μάρνυ Παπαματθαίου, εφημ.
Το Βήμα, 2.4.2013)
Γ. Ομιλίες και κείμενα γενικότερου ενδιαφέροντος
1. Βασίλης Ξανθόπουλος: Αποχαιρετισμός σε έναν φίλο (πρόλογος στο βιβλίο: Β. Ξανθόπουλος, «Περί αστέρων και συμπάντων»)
2. Ελευθέριος Οικονόμου - Ο δάσκαλος (Δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες
Πατρίς και
Μεσόγειος).
3. Φώτης Καφάτος: Αναφορά στην Κρήτη
4. Ο συγγραφέας
Γιώργος Γραμματικάκης (τιμητική εκδήλωση Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, Αθήνα)
