
Με τον όρο πολιτισμική μνήμη, που εισήγαγε ο αιγυπτιολόγος Jan Assmann, δεν εννοούμε την ανάμνηση πρόσφατων γεγονότων, αλλά τις παραδόσεις που μεταβιβάζονται προφορικά ή γραπτά στα μέλη μιας κοινότητας. Με βάση παλαιότερες θεωρίες για τη συλλογική μνήμη και χρησιμοποιώντας υλικό από την εθνολογία και την ανθρωπολογία, στο κλασικό πλέον θεωρητικό έργο του ο Assmann ερμηνεύει τους μηχανισμούς συγκρότησης και συντήρησης της πολιτισμικής μνήμης και αναδεικνύει τη σημασία των εγγράμματων πολιτισμών και των κανονικών κειμένων για τη διαμόρφωση συλλογικής ταυτότητας. Με βάση το τρίπτυχο ανάμνηση, γραφή και συλλογική ταυτότητα, ο συγγραφέας μελετά την αρχαία Αίγυπτο και τον τρόπο με τον οποίο το ιερατείο διαμόρφωσε την εικόνα για το παρελθόν της και την κοινωνία της, και στη συνέχεια εξετάζει συγκριτικά ανάλογες διεργασίες σε δύο εντελώς διαφορετικούς κόσμους: το αρχαίο Ισραήλ και τις ελληνικές πόλεις.
Αμέσως μετά την πρώτη του έκδοση, το βιβλίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και άσκησε βαθιά επίδραση στον χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών, καθώς διαφωτίζει, προβληματίζει και δίνει ερεθίσματα για σκέψη, όχι μόνο για την κατανόηση ιστορικών δεδομένων, αλλά και, ευρύτερα, για τον τρόπο με τον οποίο η ιστορική μνήμη επηρεάζει τη ζωή μας.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος στην ελληνική έκδοση
Άγγελος Χανιώτης: Παιχνίδια μνήμης
Σημείωμα για την ελληνική μετάφραση
Πρόλογος
Εισαγωγή
ΜΕΡΟΣ Α΄
Το θεωρητικό υπόβαθρο
1. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΜΝΗΣΗΣ
Προκαταρκτικές παρατηρήσεις
Μνημοτεχνική και πολιτισμός της ανάμνησης
Σχετισμός με το παρελθόν
Ι. Η κοινωνική κατασκευή του παρελθόντος: Maurice Halbwachs
ΙΙ. Μορφές συλλογικής ανάμνησης: Επικοινωνιακή και πολιτισμική μνήμη
ΙΙΙ. Εκδοχές της πολιτισμικής μνήμης: «Θερμή» και «ψυχρή» ανάμνηση
2. Ο ΕΓΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ι. Από την τελετουργική στην κειμενική συνοχή
ΙΙ. Αποσαφήνιση της έννοιας του κανόνα
3. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ
Ι. Ταυτότητα, συνείδηση, αναστοχαστικότητα
ΙΙ. H εθνογένεση ως αναβάθμιση των βασικών δομών της συλλογικής ταυτότητας
ΜΕΡΟΣ Β΄
Περιπτωσιολογικές μελέτες
Προλεγόμενα
4. ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Ι. Βασικά χαρακτηριστικά του αιγυπτιακού εγγράμματου πολιτισμού
ΙΙ. Ο ναός της Ύστερης Περιόδου ως «κανόνας»
5. ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΚΑΙ Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
Ι. Η θρησκεία ως αντίσταση
ΙΙ. Η θρησκεία ως ανάμνηση: Το Δευτερονόμιο ως παράδειγμα πολιτισμικής μνημοτεχνικής
6. Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
Ι. Σημειωτικοποίηση της τιμωρίας και της λύτρωσης
ΙΙ. Η θεολογικοποίηση της ιστορίας με την έννοια μιας θεολογίας της βούλησης: Από το «χαρισματικό συμβάν» στη «χαρισματική ιστορία»
7. Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
Ι. Η Ελλάδα και οι συνέπειες του εγγράμματου πολιτισμού
ΙΙ. Ο Όμηρος και η ελληνική εθνογένεση
ΙΙΙ. «Υπόληψη» – Εγγράμματος πολιτισμός και εξέλιξη των ιδεών στην Ελλάδα
Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΝΗΜΗ: ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΣΥΝΟΨΗΣ
Συντομογραφίες
Βιβλιογραφία
Γλωσσάρι
Ευρετήριο