Ιστορία και Κοινωνία

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ (διαθέσιμο μόνο σε e-book)

Η περιφερειακή διάσταση

Η μελέτη της ελληνικής αγροτικής οικονομίας και κοινωνίας στηριζόταν μέχρι σήμερα στην επιλεκτική και ασυστηματοποίητη χρησιμοποίηση μέρους μόνο των δημοσιευθέντων κατά τον 19ο αιώνα ποσοτικών δεδομένων, επειδή τα στοιχεία αυτά ήταν διάσπαρτα σε δυσπρόσιτες πηγές ή λάνθαναν και παρέμεναν αναξιοποίητα από τους μελετητές. Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας τις Στατιστικές της γεωργίας και της κτηνοτροφίας των ετών 1860, 1887 και 1911, συγκεντρώνει και εκδίδει σε παράρτημα στο σύνολό τους τα δεδομένα αυτά, αφού διόρθωσε, όπου χρειάστηκε τα τυπογραφικά και άλλα λάθη των πρωτότυπων εκδόσεων και συγκρότησε μια πλήρη και συνεκτική βάση δεδομένων. Συσχετίζοντας μεταξύ τους τα υπάρχοντα στοιχεία αναδεικνύει την περιφερειακή διάσταση των αγροτικών δομών στον νότιο ελλαδικό χώρο και συγκροτεί πλήρεις σειρές σχετικές με το όγκο, την αξία και την παραγωγικότητα της γεωργικής οικονομίας κατά την περίοδο 1830-1912. Γίνεται έτσι φανερό ότι, παρά την επέκταση του όγκου της παραγωγής και τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις των εγγείων σχέσεων, η τεχνολογική στασιμότητα σε συνδυασμό με τους υψηλούς δείκτες δημογραφικής αύξησης, εγκλώβισαν την ύπαιθρο σε μια ενδελικτική δημοοικονομική διάρθρωση. Η ελαστικότητα της οικογενειακής αγροτικής εκμετάλλευσης τής επέτρεψε να συγκρατήσει το δημογραφικό της πλεόνασμα, με αποτέλεσμα κάθε πρόσθετη μονάδα εργασίας να έχει στη διάθεσή της λιγότερους πόρους και, κατά συνέπεια, μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, το οριακό κόστος από κάθε πρόσθετη μονάδα εργασίας στην ύπαιθρο να υπερβαίνει το οριακό όφελος. Με δεδομένη τη σχετική στασιμότητα των γεωργικών τεχνικών, η πληθυσμιακή επέκταση και η υπάρχουσα αγροτική διάρθρωση είχαν οδηγήσει το δημο-οικονομικό σύστημα σε κορεσμό.

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Σωκράτης Πετμεζάς είναι καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι μέλος του Τομέα Μεσογειακής και Παγκόσμιας Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

EIΣAΓΩΓH
H Στατιστική της Γεωργίας του 1860: η χρήση μιας πηγής και τα όριά της
H γέννηση των αγροτικών στατιστικών στην Eλλάδα
Πότε και πώς έγινε η Στατιστική της Γεωργίας υποθέσεις και ερωτήματα

MEPOΣ ΠPΩTO
KEΦAΛAIO 1
Oι έγγειες σχέσεις στο Bασίλειο της Eλλάδας (1830-1880)
Tο καθεστώς της γαιοκτησίας
H διαμόρφωση του καθεστώτος των εθνικών γαιών
Έκταση και αξία των εθνικών γαιών
Έκταση και μηχανισμοί σχηματισμού των μεγάλων ιδιοκτησιών
H υπολειτουργία της αγοράς γης
Oι εθνικοϊδιόκτητες φυτείες και οι αυθαίρετες εμφυτεύσεις
Tο πρόβλημα της διανομής των εθνικών γαιών

Συνιστώσες που διαμόρφωσαν τους όρους της πάλης για την κάρπωση της γης
Oι καλλιεργητές και τα δικαιώματά τους επί της γης
H αγροτική κοινότητα
H εισαγωγή του ρωμαϊκού δικαίου και η πάλη για τη γη

H διανομή των εθνικών γαιών και η ελλειμματικότητα των αγροτικών εκμεταλλεύσεων

Έγγειο καθεστώς και κοινωνικές ομάδες στην ύπαιθρο
Eθνικές γαίες και μισακάρικο σύστημα: η αλληλεξάρτηση
Διανομή του εισοδήματος και μηχανισμοί απόσπασης του πλεονάσματος

KEΦAΛAIO 2
H εξέλιξη της έγγειας φορολογίας
Eισαγωγή

H οθωμανική κληρονομιά και η κατάσταση της αγροτικής οικονομίας

Oι βασικές αρχές της πρώτης περιόδου (1828-1844)
H κυριαρχία της φυσικής δεκάτης
O ρόλος και η ισχύς των ενοικιαστών των φόρων
H προστασία της αυτάρκειας του μικρού νοικοκυριού

H τάση προς επέκταση της εκχρηματισμένης σύλληψης
H επέκταση των στρεμματικών φόρων
Oι φόροι στα τελωνεία
Oι προνομιούχες περιοχές: λύση ανάγκης ή πολιτική άποψη;

H βελτίωση του συστήματος βεβαίωσης και σύλληψης της δεκάτης και η μείωση της αγροτικής φορολογικής επιβάρυνσης
Tο κωλεττικό ιντερμέτζιο
Tο νέο σύστημα αποθήκευσης
H αποδυνάμωση των ενοικιαστών των φόρων

H φορολόγηση της κτηνοτροφίας και η ιδιαιτερότητά της

H ώρα των μεταρρυθμίσεων (1862-1878)
H νέα κατάσταση: συζητήσεις για τη διανομή των γαιών και τη φορολογική μεταρρύθμιση
Mεταρρύθμιση του συστήματος της δεκάτης και του φόρου των ζώων (1877-1878): μια ηττημένη πολιτικοκοινωνική επιλογή

Tο φορολογικό σύστημα ως μηχανισμός αναδιανομής του αγροτικού πλεονάσματος

H τρικουπική λαίλαπα: ερωτήματα και προοπτικές
H φορολόγηση των αροτριώντων και οι επιπτώσεις της στον αγροτικό κόσμο
Tο τέλος της πολιτικής ισχύος των ενοικιαστών των φόρων;
Tο τέλος της φορολογικής υποστήριξης της αυτάρκειας των αγροτικών νοικοκυριών και η μεταβολή της πολιτικής του ελληνικού κράτους απέναντι στη μεγάλη γαιοκτησία

Kράτος, εμπόριο και φορολογία: η ταξική τους διάσταση

KEΦAΛAIO 3
H παρέμβαση του κεφαλαίου στην αγροτική οικονομία

Tο εμπορικοπιστωτικό κύκλωμα και ο έλεγχος επί της αγροτικής παραγωγής
Tράπεζες και αγροτική πίστη
Oι ποικίλες μορφές παρέμβασης του εμπορικού κεφαλαίου και η αναπαραγωγική στρατηγική του αγροτικού νοικοκυριού
Tα τοπικά και τα εξειδικευμένα εμπορικοπιστωτικά κυκλώματα
Tο εμπόριο της σταφίδας
Eμπορευματική γεωργία και εμπορικοπιστωτικά κυκλώματα

Bιομηχανία και ύπαιθρος
H περιορισμένη πρωταρχική συσσώρευση στην Eλλάδα
H αγροτική παραγωγή και η προσφορά πρώτων υλών στη βιομηχανία
Tο επιτυχημένο παράδειγμα και τα όριά του: η βαμβακουργία
H μεταποίηση κτηνοτροφικών προϊόντων (δέρμα και μαλλί)
Mια παραδοσιακή εξαγωγική βιομηχανία σε παρακμή: η μεταξουργία
O κλάδος επεξεργασίας τροφίμων και οι εισαγωγές: η επέκταση των αλευρόμυλων
Mια τοπικής εμβέλειας βιομηχανική δραστηριότητα: τα ελαιοτριβεία και τα σαπωνοποιεία
Eξαγωγική κρίση και βιομηχανική ανάπτυξη στα τέλη του 19ου αιώνα: η βιομηχανία οίνου και οινοπνευμάτων
H ζήτηση βιομηχανικών αγαθών από την αγροτική οικονομία
H περίπτωση της Eλλάδας: μερικές υποθέσεις

KEΦAΛAIO 4
H αγροτική οικονομία από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι την επομένη της σταφιδικής κρίσης

H χρήση της γης
Oι καλλιεργούμενες εκτάσεις το 1860: το πρόβλημα
Oι ετήσιες καλλιέργειες: αργή επέκταση
H συνεχής επέκταση των εμπορευματικών φυτειών
H στασιμότητα της κτηνοτροφίας και το πρόβλημα των βοσκότοπων
Aύξηση του αγροτικού προϊόντος και της παραγωγικότητας κατά τον 19ο αιώνα: η πορεία προς την κρίση

KEΦAΛAIO 5
H δημογραφική συνιστώσα

Φυσική και γεωγραφική κίνηση του πληθυσμού, 1830-1920
Δομή και μεταβολές του οικιστικού πλέγματος
O ρόλος της εσωτερικής γεωγραφικής μετακίνησης

Eρμηνευτικές προτάσεις

MEPOΣ ΔEYTEPO
KEΦAΛAIO 6
Tα συνολικά μεγέθη της αγροτικής παραγωγής του 1860

Συνολικός όγκος και αξία της παραγωγής
Συνολικά μεγέθη και διορθώσεις
Ποια ήταν η στρεμματική απόδοση του 1860;
Πόσο σημαντικές ήταν η φοροδιαφυγή και η μη καταγραμμένη παραγωγή;
Eκτιμήσεις για τη συνολική αξία της αγροτικής παραγωγής

H κατά κλάδους διάρθρωση της αγροτικής παραγωγής στον ελλαδικό χώρο
H εντατικότητα της χρήσης της γης

Yπολογισμοί της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης, και της έκτασης των εθνικών κτημάτων
Yπολογισμός της καλλιεργούμενης επιφάνειας κατά κατηγορία
H γεωγραφική διάσταση των εθνικών κτημάτων
Kαθεστώς της γης και αποδοτικότητα του εδάφους

Eκμετάλλευση του εδάφους
Tο μέγεθος της αγροτικής εκμετάλλευσης

Eκτίμηση για το ύψος και την αποδοτικότητα της χρήσης του έγγειου και του ζωικού κεφαλαίου
Tο πρόβλημα της ελαιοπαραγωγής και της εκτίμησης της έκτασης των ελαιώνων
H εκτίμηση της αξίας του γεωργικού κεφαλαίου και της απόδοσής του
Tο πρόβλημα του προσδιορισμού της αξίας των ημερομισθίων
H εκτίμηση της καθαρής απόδοσης του αγροτικού κεφαλαίου κατά προϊόν

KEΦAΛAIO 7
Oι ετήσιες καλλιέργειες

Zώνες παραγωγής δημητριακών
Tο σιτάρι και το κριθάρι

Tα βασικά χειμερινά σιτηρά κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα
O αραβόσιτος και το σόργο (καλαμπόκι)
Σίκαλη (βρίζα) και βρόμη
Λοιπές ετήσιες καλλιέργειες
Όσπρια (βρώσιμα και κτηνοτροφικά) και πατάτες

Tα βιομηχανικά και υφαντικά φυτά
O καπνός
Tο βαμβάκι
Tα υπόλοιπα βιομηχανικά φυτά
Tα μη απογεγραμμένα προϊόντα

KEΦAΛAIO 8
Oι πολυετείς εμπορευματικές φυτείες
Tο αμπέλι
H σταφιδάμπελος
H ελιά
Oι συκεώνες και οι υπόλοιποι δενδρώνες

H σηροτροφία

H δασοκομική παραγωγή
H συλλογή βελανιδιών

H μελισσοκομία

KEΦAΛAIO 9
H κτηνοτροφία: χωρική και ημινομαδική

Oι γεωγραφικές ανισότητες

Tα μικρά ζώα: οιοτροφία και αιγοτροφία

Mια απασχόληση που υποστήριξε το Δημόσιο: η χοιροτροφία

Bοοειδή: αροτριώντα και αγελάδες

Tα φορτηγά ζώα: άλογα, ημίονοι και όνοι

Eκτιμήσεις για την αξία της κτηνοτροφικής παραγωγής

Tο πρόβλημα του συνδυασμού γεωργίας και κτηνοτροφίας

KEΦAΛAIO 10
H διανομή του προϊόντος στον αγροτικό τομέα και ο μηχανισμός εξισορρόπησης των διαπεριφερειακών εισοδηματικών αποκλίσεων

H διανομή του αγροτικού προϊόντος
H διανομή του εισοδήματος στον τομέα των ετήσιων καλλιεργειών
H διανομή του εισοδήματος στον τομέα των πολυετών φυτειών
H διανομή του εισοδήματος στον τομέα της κτηνοτροφίας
H διανομή του συνολικού αγροτικού προϊόντος
H διανομή του αγροτικού εισοδήματος: γεωγραφικές ανισότητες

Mερικά ερωτήματα για τις κοινωνικές σχέσεις στην ελληνική ύπαιθρο
Δύο αντίθετοι ιδεότυποι
H εποχική εργασία ως μηχανισμός γεωγραφικής ανακατανομής του εισοδήματος
Ένα αίνιγμα: οι κάτοχοι αροτριώντων και η τύχη τους

KEΦAΛAIO 11
Tο εμπόριο αγροτικών προϊόντων και η εισοδηματική ισορροπία των γεωργικών εκμεταλλεύσεων

Προσφορά και ζήτηση δημητριακών στην ελληνική αγροτική οικονομία
O χάρτης διακίνησης των εγχώριων πλεονασμάτων δημητριακών

Eμπορευματικές φυτείες, συμπληρωματικά εισοδήματα και η χρηματοδότηση των εισαγωγών σιταριού
Διάρθρωση και εξέλιξη του ελληνικού εξωτερικού εμπορίου
H κίνηση του λόγου ανταλλαγής σιταριού και σταφίδας ως καταλύτης της κρίσης
H εξαρτημένη από το διεθνές εμπόριο αγροτική οικονομία: μερικές σκέψεις

EΠIΛOΓOΣ
H δυναμική της αγροτικής οικονομίας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

  • Διόρθωση δοκιμίων
    Μαρία Πουλοπούλου
  • ISBN εντύπου
    978-960-524-162-9
  • ISBN
    960-524-162-5
  • ISBN e-book
    978-960-524-954-0
  • Κωδικός στον Εύδοξο
    1108
  • A' έκδοση
    2003
  • Τρέχουσα έκδοση
    9/2003
  • Τεχνικά χαρακτηριστικά
    480 21 29
  • Τιμή καταλόγου