22,50€
Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής 2023
«Το προσωπικό κίνητρο για τη μελέτη της Ερμούπολης ενισχύθηκε από τη γοητεία που είχε η δημιουργία μιας πόλης εκ του μηδενός μέσα στο καμίνι της Ελληνικής Επανάστασης και η πράγματι εντυπωσιακή ανάπτυξή της: αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες πόλεις του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα και συγχρόνως σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο του διεθνούς εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η εμβέλεια του οποίου ήταν αισθητή στις δύο πλευρές του Αιγαίου και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ήταν φανερό ότι τις τύχες της πόλης στην περίοδο της ακμής της διεύθυνε μια αστική τάξη που διατηρούσε, λόγω της οικονομικής της δύναμης, αρκετή ανεξαρτησία από την κεντρική εξουσία και μπόρεσε να αποτυπώσει τις απόψεις της στη φυσιογνωμία του οικισμού αλλά και σε πολλές όψεις της κοινωνικής ζωής.
Η εντύπωση που προκάλεσε η Ερμούπολη στον νεαρό βασιλιά Γεώργιο Α΄ κατά την πρώτη επίσκεψή του σε αυτήν –ο οποίος είπε ότι του θύμισε το Λίβερπουλ– μου έδωσε αφορμή για το πρώτο σκέλος του υπότιτλου του βιβλίου. Ένα άλλο κίνητρο, ίσως το πιο ελκυστικό, ήταν να ερευνηθεί πώς βίωσαν οι Ερμουπολίτες την παρακμή της πόλης τους από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Ποιες αντιστάσεις και εναλλακτικές λύσεις πρόβαλαν, ποιες αντισταθμίσεις αναζήτησαν για να διατηρήσουν κάπως τις παλαιές ισορροπίες, όχι μόνον οικονομικές. Εδώ ξεχωρίζει η τολμηρή απόφαση μερικών κεφαλαιούχων της να ιδρύσουν μεγάλες κλωστοϋφαντουργικές μονάδες στο γύρισμα του αιώνα, να απασχολήσουν εκατοντάδες άνεργων ή υποαπασχολούμενων ανδρών και πλήθος γυναικών. Δημιουργήθηκε έτσι μια πραγματική βαμβακούπολη, που το όνομά της δόθηκε στο δεύτερο σκέλος του υπότιτλου του βιβλίου.
Με τον νέο αυτόν οικονομικό προσανατολισμό η πόλη μπόρεσε να διατηρήσει μια σημαίνουσα θέση μεταξύ των μεγάλων ελληνικών επαρχιακών πόλεων. Κι εδώ η άφιξη μερικών χιλιάδων Μικρασιατών προσφύγων τόνωσε πληθυσμιακά την κοινωνία και επέτρεψε ποικίλες αλληλοσυμπληρώσεις. Από τις αρχές, ωστόσο, της δεκαετίας του 1930 η πόλη θα βιώσει και αυτή τη μεγάλη οικονομική κρίση. Στην Κατοχή θα χάσει από την πείνα περίπου το 1/3 του πληθυσμού της, ποσοστό θνησιμότητας μεγαλύτερο αναλογικά και από αυτό της Αθήνας. Η μεταπολεμική πραγματικότητα θα είναι οδυνηρή. Με δυσκολία επουλώνονται οι πληγές της ξενικής κατοχής, ενώ προστίθενται νέες λόγω του Εμφυλίου, με το τέρμα του οποίου σταματά και η αφήγηση».
[Από τον Πρόλογο του βιβλίου]
ΕΤ: Tο βιβλίο υπάγεται στον Nόμο περί Eνιαίας Tιμής Bιβλίου, δηλαδή ισχύει μέγιστη έκπτωση 10%.
Ο Χρήστος Λούκος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1944. Το 1967 αποφοίτησε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1974 έως το 1992 ήταν ερευνητής στο Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι (1982-1985). Το 1984 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Ιστορία από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1992 εκλέχθηκε Αναπληρωτής Καθηγητής και το 1996 Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Στο Πανεπιστήμιο Κρήτης δίδαξε, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, την Επανάσταση του 1821, την Καποδιστριακή περίοδο, κοινωνικά προβλήματα των νεοελληνικών πόλεων, άλλα ζητήματα της ιστορίας του ελληνικού κράτους, ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας, καθώς και Εισαγωγή στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Σχετικά με τις θεματικές αυτές ενότητες είναι και τα αυτοτελή δημοσιεύματά του και τα άρθρα του σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους.
Είναι ιδρυτικό και ενεργό μέλος της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού, η οποία, μεταξύ άλλων, εκδίδει το ιστορικό περιοδικό Μνήμων.
Από το 1994 έως το 2006 διεύθυνε το πρόγραμμα «Η πόλη στους νεότερους χρόνους» στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, όπου μεταξύ των άλλων δημιουργήθηκαν βάσεις δεδομένων στις οποίες μηχανογραφήθηκαν βασικές πηγές (δημοτολόγια, απογραφές πληθυσμού, εκλογικοί κατάλογοι, πρακτικά δημοτικών συμβουλίων κλπ.) κυρίως για την Ερμούπολη αλλά και για άλλες ελληνικές πόλεις (βλ. cities.ims.forth.gr). Από το 2006 έως το 2011 μετείχε ως ερευνητής στο πρόγραμμα «Οι πόλεις της Ανατολικής Μεσογείου κατά τη νεότερη εποχή» του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών.
Είχε τη γενική εποπτεία της ταξινόμησης του Δημοτικού Αρχείου της Ερμούπολης και της οργάνωσης των αρχειακών συλλογών που απόκεινται στα ΓΑΚ, Αρχεία Νομού Κυκλάδων (έδρα: Ερμούπολη). Με καλοκαιρινές εξορμήσεις και επί μία εικοσαετία περίπου προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, κυρίως του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ταξινόμησαν υπό την καθοδήγησή του δημοτικά και άλλα αρχεία στην Ερμούπολη, Άνω Σύρο, Κέα, Αμοργό, Βίλια, Αίγιο, Σύμη, Οινούσσες, Σαντορίνη και Σέριφο.
Από το 2012 είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Αντί προλόγου
ΜΕΡΟΣ I: ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΜΙΑΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΗΣ
A΄. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ
B΄. Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Γ΄. ΟIKONOMIKH ANAΠTYΞH, ΚΡΙΣΗ, ΝΕΟΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ
Δ΄. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΝΤΑΣΕΙΣ
Ε΄. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΣΤ΄. ΖΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ
Ζ΄. Η ΑΝΩ ΣΥΡΟΣ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
ΜΕΡΟΣ II: ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗ ΠΟΛΗ
Εισαγωγικά
Α΄. ΟΙ ΣΥΡΙΑΝΟΙ ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ
B΄. ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ 1922 ΣΤΗ ΣΥΡΟ
Γ΄. ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Δ΄. ΜΙΑ «ΒΑΜΒΑΚΟΥΠΟΛΗ»
Ε΄. ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
ΣΤ΄. ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ζ΄. ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
ΜΕΡΟΣ III: H ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ
Α΄. Η ΚΑΤΟΧΗ: Η ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΛΙΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
B΄. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ
Αντί επιλόγου
Παραρτήματα
Πηγές – Βιβλιογραφία
Πηγές εικόνων
Κατάλογος εικόνων
Ευρετήριο
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας
Νικ. Πλαστήρα 100, Βασιλικά Βουτών
70013, Ηράκλειο Κρήτης
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΘΗΝΑΣ
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας
Θουκυδίδου 4, Πλάκα
105 56, Aθήνα
